Een van de doelstellingen in de programmabegroting is het bieden van mogelijkheden voor het gebruik en de bebouwing van gronden (hoofddoelstelling 5.3).  In een aantal majeure projecten en gebiedsontwikkelingen is de gemeente (gedeeltelijk) grondeigenaar waardoor de gemeente (mede) initiatiefnemer voor de ontwikkeling van een programma (b.v. woningen of een maatschappelijke functie) is. Daarnaast is de gemeente betrokken bij een groot aantal ontwikkelingen waarbij derden de initiatiefnemers zijn, zoals woningcorporaties en commerciële ontwikkelaars. De rol die de gemeente inneemt verschilt sterk per project en varieert van initiatiefnemer en regievoerder tot het alleen faciliterend optreden (procedureel en toetsend). Voor 2020 blijft de focus primair op projecten die voortvloeien uit en passen binnen de strategische agenda, de Visie op Velsen, het raadakkoord 2018 en het collegeprogramma 2018 - 2020, zoals het afronden van de huidige grote grondexploitaties Stadspark IJmuiden, Oud IJmuiden en de Grote Hout. In de prioriteitstelling van projecten vormen onder meer financiële overwegingen en bijvoorbeeld contractuele verplichtingen een rol. De gemeente Velsen speelt als grote vastgoedeigenaar  een belangrijke rol bij het leefbaar houden en de herontwikkeling van locaties. Zo biedt het gemeentelijk vastgoed ruimte aan een groot aantal maatschappelijke instellingen.